โครงการอนุรักษ์พันธุ์กล้วยไม้รองเท้านารี

อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดกระบี่ ประสบความสำเร็จอย่างงดงาม เพราะนอกจากจะใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัยแล้ว ยังแก้ปัญหาการลักลอบนำกล้วยไม้ออกจากป่าอย่างได้ผล "กล้วยไม้...รองเท้านารี" ในโครงการ ใช้วิธีเพาะเมล็ดในสภาพปลอดเชื้อ นำมาต่อยอด ถ่ายทอดความรู้จนวันนี้ขยายผลในเชิงพาณิชย์แล้ว ดร.นภาวรรณ นพรัตราภรณ์ ผู้อำนวยการสำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน) บอกว่า การขยายพันธุ์กล้วยไม้รองเท้านารีด้วยวิธีนี้ เป็นการขยายพันธุ์ในปริมาณมาก ใช้ระยะเวลาสั้น มีผลดีในเชิงพาณิชย์ คำว่าระยะเวลาสั้น...เดิมใช้เวลา 18 เดือน จะลดลงครึ่งหนึ่ง เหลือเพียง 9 เดือนเท่านั้น ประเด็นสำคัญคือ การเพิ่มอัตราการงอกของเมล็ดกล้วยไม้รองเท้านารีได้มากกว่าการใช้เทคนิคทั่วไปถึง 10-20 เท่า รวมไปถึงลดอัตราการรอดตายของต้นกล้ารองเท้านารีหลังออกจากขวดได้กว่า 80 เปอร์เซ็นต์

หลายคนที่อยู่วงนอกอาจจะไม่รู้ถึงความโดดเด่น และความนิยมกล้วยไม้รองเท้านารี แต่ถ้าเป็นคนวงในแล้วล่ะก็ จะรู้ว่า...กล้วยไม้รองเท้านารีนั้นมีมนต์เสน่ห์ ชวนให้หลงใหลขนาดไหน ยิ่งกล้วยไม้รองเท้านารี...สายพันธุ์ในโครงการ ยิ่งน่าสนใจเพราะเป็นกล้วยไม้ที่มีการพัฒนากลีบปากได้สวยน่าอัศจรรย์ที่สุด ลักษณะ...เป็นกระเปาะคล้ายรองเท้าผู้หญิงยุโรปโบราณชัดเจน อันเป็นที่มาของชื่อที่เรียกว่า..."Slipper Orchids" เมื่อผนวกกับความสวยงามของกลีบปาก สีสันที่หลากหลาย ทำให้เป็นที่นิยมของนักเลี้ยงกล้วยไม้ รองเท้านารีทั้งไทย...ต่างประเทศ ผล...ทำให้กล้วยไม้รองเท้านารีตามธรรมชาติในป่าถูกลักลอบเอาออกมาทั้งขายและเลี้ยงไว้ในบ้าน กระทั่งช่วงเวลาหนึ่งประสบปัญหาใกล้สูญพันธุ์

ดร.นภาวรรณ บอกว่า หากไม่มีการสร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์ พร้อมขยายพันธุ์ให้มีปริมาณมากเพียงพอกับความต้องการ ไม่แน่ว่า...กล้วยไม้รองเท้านารีอาจสูญพันธุ์ได้ในที่สุด ประเทศไทยเป็นบ้านหลังใหญ่ของกล้วยไม้รองเท้านารีหลากหลายชนิด ชนิดที่พบในประเทศไทย คิดเป็นสัดส่วน 1 ใน 4 ของกล้วยไม้รองเท้านารีสกุล Paphiopedium ทั้งหมดบนโลก...ที่มีประมาณ 70 ชนิด ในจำนวนรองเท้านารีที่มีชื่อเรียกภาษาไทยที่แตกต่างกันตามแหล่งที่พบนั้น แม้ว่าจะมีชื่อวิทยาศาสตร์เดียวกัน แต่ก็พอจะสรุปได้ว่า กล้วยไม้รองเท้านารีมีประมาณ 24 ชื่อเรียก...17 ชื่อวิทยาศาสตร์ อาจแบ่งกว้างๆ ได้เป็น 2 กลุ่ม

กลุ่มแรก...ลักษณะกลีบแผ่กว้าง ดอกกลมหรือเกือบกลม สีพื้นดอกมักเป็นสีขาว ขาวครีม เหลืองอ่อน หรือเหลือง พบจุดประเล็กๆสีเข้มกระจายบนพื้นดอก ใบสั้นและแผ่กว้างมีลายตารางหรือคล้ายหินอ่อน อาทิ รองเท้านารีเหลืองปราจีน, รองเท้านารีเหลืองอุดร, รองเท้านารีเหลืองกาญจน์, รองเท้านารีเหลืองตรัง, รองเท้านารีเหลืองพังงา, รองเท้านารีขาวชุมพร, รองเท้านารีขาวสตูล, รองเท้านารีช่องอ่างทอง, รองเท้านารีฝาหอย

กลุ่มที่สอง...กลุ่มที่มีกลีบดอกแคบ เรียวยาว บางชนิดพบจุดไฝสีดำ หรือกลีบดอกบิดเป็นเกลียวมีความหลากหลายของสีสันรูปทรงของดอกมาก ใบยาว และแคบ บางชนิดพบลายตารางหรือคล้ายหินอ่อน บางชนิดใบเขียว ไม่มีลาย อาทิ รองเท้านารีคางกบคอแดง, รองเท้านารีคางกบ, รองเท้านารีม่วงสงขลา, รองเท้านารีเกาะช้าง, รองเท้านารีปีกแมลงปอ, รองเท้านารีหนวดฤาษี, รองเท้านารีเชียงดาว, รองเท้านารีอินทนนท์, รองเท้านารีดอยตุง, รองเท้านารีเหลืองกระบี่ สำนักพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน) มีส่วนสำคัญในการสนับสนุนงบเพื่อการพัฒนาสายพันธุ์ เทคนิคและวิธีการ ผ่านศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตรจังหวัดตรัง (พันธุ์พืชเพาะเลี้ยง) สังกัดกรมส่งเสริมการเกษตร ศึกษาการขยายพันธุ์กล้วยไม้หลายชนิดในภาคใต้ โดยเฉพาะกล้วยไม้ รองเท้านารีภาคใต้ยอดนิยม 7 ชนิด การเพาะเมล็ดกล้วยไม้รองเท้านารีในสภาพปลอดเชื้อให้ผลผลิตน่าพอใจ อย่าง...

"กล้วยไม้รองเท้านารีขาวสตูล" ลักษณะทั่วไป...ต้น เจริญเป็นกลุ่ม มีพุ่มใบขนาด 15-18 เซนติเมตร ใบ...รูปรี กว้าง 2.5-3.5 เซนติเมตร ยาว 15-17 เซนติเมตร...แผ่นใบเป็นลายตารางสีเขียวเข้มสลับเขียวเทา ใต้ใบมีจุดม่วงแดงกระจายหนาแน่น ดอก...ถือว่าโดดเด่นมาก เป็นดอกเดี่ยว มี 1-3 ดอกต่อช่อ...ก้านช่อดอกตั้งตรง สีม่วงแดง ยาว 15-17 เซนติเมตร เมื่อดอกบานเต็มที่จะเป็นรูปทรงกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง 6-8 เซนติเมตร กลีบหนางุ้มมาด้านหน้า ส่วนกลีบนอกบนกลีบดอกและกระเป๋ามีสีขาว โคนกลีบมีจุดประสีม่วงเข้มเล็กน้อย โล่สีขาว รูปทรงคล้ายรูปไต กึ่งกลางเป็นร่องและมีแต้มสีเหลืองเข้ม สำหรับแหล่งที่พบ...กล้วยไม้รองเท้านารีขาวสตูล มีกระจายมากในมาเลเซียและไทย บนพื้นที่ความสูงจากระดับน้ำทะเล 200 เมตร ปลูกเลี้ยงง่าย ชอบความชื้นสูง และจะออกดอกเมื่อต้นสมบูรณ์ ช่วงเดือนมีนาคมถึงกรกฎาคม

ถัดมา..."รองเท้านารีเหลืองกระบี่" ต้น...มีพุ่มใบ ขนาด 30-35 เซนติเมตร ใบ...รูปแถบ กว้าง 3-3.5 เซนติเมตร ยาว 30-35 เซนติเมตร แผ่นใบหนาสีเขียว เป็นมันไม่มีลาย ดอก...เป็นดอกเดี่ยว ก้านดอกสีเขียว ยาว 13-15 เซนติเมตร และมีขนสั้น สีม่วงแดงปกคลุม เมื่อดอกบานเต็มที่มีขนาด 6-6.5 เซนติเมตร กลีบเป็นมันงุ้มมาด้านหน้า กลีบนอกบนมีขอบสีขาว กึ่งกลางมีสีเหลืองอมเขียวและแต้มสีน้ำตาลเข้ม กลีบนอกล่างขนาดใกล้เคียงกับกลีบนอกบนแต่มีสีเขียว กลีบดอกสีเหลืองอมน้ำตาล กึ่งกลางกลีบมีเส้นสีน้ำตาลเรื่อ โคนกลีบมีแต้มและขนยาวสีน้ำตาลเข้มปกคลุมกระเป๋า สีเหลืองอมน้ำตาล โล่สีเหลือง รูปทรงคล้ายรูปหัวใจกลับหรือไม่กลับ ผิวขรุขระ กึ่งกลางมีติ่งเล็กๆ สีเหลืองเข้ม ด้านบนหยักเป็นร่อง ด้านล่างหยักเป็นเขี้ยว แหล่งที่พบ กระจายพันธุ์แถบชายฝั่งทะเลตะวันออกและตะวันตกทางภาคใต้ของไทย โดยพบอยู่ตามภูเขาหินปูนที่อยู่ติดชายฝั่งทะเล หรือตามเกาะที่มีลักษณะเป็นหน้าผาสูงชัน โดยขึ้นอยู่สูง 10-100 เมตร จากระดับน้ำทะเล ตามรอยแยกของหินที่ปกคลุมไปด้วยมอส โดยมีสภาพแวดล้อมคล้ายกับรองเท้านารีเหลืองตรัง และรองเท้านารีขาวสตูล แต่...รองเท้านารีเหลืองกระบี่ จะอยู่ในบริเวณที่ได้รับแสงค่อนข้างมาก บางครั้งพบอยู่บนหินกลางแจ้งตามภูเขาที่อยู่ติดชายฝั่งทะเล ประเทศไทยพบรองเท้านารีเหลืองกระบี่ที่จังหวัดตรัง กระบี่ พังงา สตูล มีฤดูออกดอกช่วงเดือนเมษายน-มิถุนายน

นอกจากกล้วยไม้รองเท้านารี กล้วยไม้อีกตัวที่นิยมคือ "กล้วยไม้ว่านเพชรหึง" ดร.นภาวรรณ บอกว่า ชาวปักษ์ใต้เรียกว่า..."ว่านหางช้าง" เป็นกล้วยไม้ที่ใหญ่ที่สุดในโลก...เป็นกล้วยไม้ป่าชนิดหนึ่งที่พบมากในเมืองไทย ว่านเพชรหึง...หรือว่านหางช้างมีที่มาที่ไปมาจากลำลูกกล้วยมีลักษณะยาว และมีใบติดอยู่ที่ปลายหลายใบ คล้ายกับหางช้างที่ชี้ขึ้นด้านบน คุณลักษณะเฉพาะ เป็นกล้วยไม้ประเภทแตกกอ มีระบบรากอากาศ ต้นสูง 1-2 เมตร กลีบดอกหนา...มีพื้นที่กลีบสีเหลืองหรือเหลืองอมเขียว มีแต้มน้ำตาลหรือม่วง คล้ายกับลายของเสือ มีชื่อเรียกอีกอย่างว่า "Tiger Orchid" "ว่านเพชรหึงก็ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ดในสภาพปลอดเชื้อ ศูนย์ฯ จังหวัดตรังเริ่มศึกษา...ขยายพันธุ์มาตั้งแต่ปี 2545...ปัจจุบันห้องปฏิบัติการมีศักยภาพผลิตต้นพันธุ์ได้ปีละ 10,000 ต้น..."

นี่คือส่วนหนึ่งของงานวิจัย...พัฒนาที่นำมาต่อยอดในเชิงพาณิชย์อย่างเป็นรูปธรรม ภายใต้ข่ายงานของสำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน) ยังมีงานวิจัยอีกมากมาย อาทิ ชีวภัณฑ์ไส้เดือนฝอย...กำจัดปลวก, ข้าวนึ่งกล้องจากข้าวเปลือกเริ่มงอก, ไบโอดีเซลจากพืชน้ำมัน, สารต้านอนุมูลอิสระจากหัวกุ้งขาว งานเหล่านี้ไม่ใช่งานวิจัยที่ใช้งบแล้วก็เก็บทิ้งไว้บนหิ้ง หากแต่เป็นการดึงมาสู่ห้าง ช่วยสร้างมูลค่าเพิ่มได้อย่างเต็มรูปแบบ.


โดย นสพ.ไทยรัฐ
19 กันยายน 2553, 12:09 น.